175 χρόνια Καραγκιόζης!
09:06 - 18 Αυγούστου 2016
«Την 21 του παρόντος, θα παρουσιαστεί είς Ναύπλιον η κωμωδία του Καραγκιόζη, έχουσα αντικείμενον τον Χατζ-Αββάτην και Κουσζούκ- Μεϊμέτην».
Η προέλευση του θεάτρου Σκιών
Παρά τις διαφορετικές απόψεις για τον τόπο και το χρόνο γέννησης του θεάτρου σκιών και παρά τους σχετικούς εντυπωσιακούς θρύλους, οι μελετητές υποστηρίζουν γενικά ότι έχει ασιατική προέλευση και πως γεννήθηκε στην Κίνα.
Ο ελληνικός Καραγκιόζης
Ο ελληνικός Καραγκιόζης στην αρχή τουρκόφερνε έντονα. Στην Αθήνα και σε άλλα αστικά κέντρα αντιμετωπίστηκε με περιφρόνηση. Το κοινό προτιμούσε το ευρωπαϊκό θέατρο και κάποια εποχή ο Καραγκιόζης κόντεψε να σβήσει από την αδιαφορία και τις επιθέσεις. Αλλά από το 1880 και μετά, το θέατρο σκιών γίνεται σταδιακά αγαπητό, πρώτα στην Πάτρα και αργότερα στην Αθήνα και σ’ όλη την Ελλάδα, αφού πρώτα ο Καραγκιόζης απέβαλε τα ενοχλητικά στοιχεία και έγινε ένας γνήσιος λαϊκός «ρωμιός».
Οι μαρτυρίες Τσελεμπή
Ο ελληνικός Καραγκιόζης δεν έχει και πολλές ληξιαρχικές πράξεις. Επίσης είναι γνωστό πως δεν πολυπαιζόταν καραγκιόζης την μεγάλη περίοδο της Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα από Έλληνες αλλά πιθανόν κάποιες φορές από του ίδιους τους Τούρκους. Οι μαρτυρίες που έχουμε εκτός από την πρώτη παραπάνω γραπτή της 18ης Αυγούστου του 1841 είναι από τα γραφόμενα του Εβλιά Τσελεμπή (μέσα του 17ου αιώνα).
Ως γνωστόν επίσης οι μαρτυρίες του Τσελεμπή έχουν αμφισβητηθεί αρκετές φορές παρόλα αυτά αναφέρεται στις περιηγήσεις του στην Ελλάδα της εποχή της Τουρκοκρατίας και γράφει για την παρουσία του Καραγκιόζη πως :« ο Καραγκιόζης ήταν κόπτης ιπποκόμος (Kibti saisi) το Βυζαντινού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου».
Ο ίδιος περιηγητής στις 30 Μαΐου του 1670 φεύγει από την Κρήτη, όπου έχει παρευρεθεί και στην άλωση του Μεγάλου Κάστρου από τους Τούρκους και περιηγείται στον κορμό της Ελλάδας ως την 28 Δεκεμβρίου 1670 που φθάνει στην Πόλη. Στο διάστημα του ταξιδιού του δίνει μια σημαντική μαρτυρία πως στο περίφημο πανηγύρι της Ντόλιανης (σχεδόν απροσδιόριστη τοποθεσία που γνωρίζουμε πως Ντόλιανη ή Ντόλια δεν είναι κάποιο χωριό αλλά σαν λέξη σημαίνει το χαμηλό, την πεδιάδα ή το ίσωμα) υπήρξε κατά την διάρκεια πανηγυρισμών και ένα νέο είδος θεάτρου με σκιές : Άλλη μαρτυρία για του Καραγκιόζη και το θέατρο σκιών συναντούμε στην Κωνσταντινούπολη του 1802.
Ο Καραγκιόζης στην Ελλάδα μετά το 1850
Η εφημερίδα «Ταχύπτερος Φήμη» στις 9 Φεβρουαρίου 1852 αφιέρωσε ολόκληρη στήλη για μια παράσταση του «ανατολικού θεάτρου», με θέμα τους γάμους του Καραγκιόζη, που δόθηκε στην περιοχή της Πλάκας Δρεπάνου, στο Τολό. Δεν μνημονεύεται το όνομα του καραγκιοζοπαίχτη.
Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που περιόδευαν στον ελληνικό χώρο ήταν και ο Μπάρμπα-Γιάννης Μπράχαλης που, όπως αναφέραμε, θεωρείται και ο πρώτος που έφερε την τέχνη του Καραγκιόζη στην Ελλάδα, (μεταξύ 1850 και 1860).
Μετά την απελευθέρωση, ο Καραγκιόζης εγκαθίσταται μόνιμα στην Ελλάδα και από τις αρχές πλέον του 1900 μπορούμε να μιλάμε για καθαρά ελληνικό Καραγκιόζη.
Αν και ο εξελληνισμός του ξεκίνησε από την Ηπειρο, κορυφαίος δημιουργός του ήταν ο Πατρινός ψάλτης Δημήτριος Σαρδούνης, γνωστός με το ψευδώνυμο Μίμαρος ο οποίος μετέτρεψε το θέαμα σε ελληνικό οικογενειακό θέατρο, γι’αυτό και θεωρείται ο πρώτος «δάσκαλος» του Καραγκιόζη (1890).
Το έργο του συνέχισαν οι τρεις βοηθοί και μαθητές του, Γιάννης Ρούλιας, Μέμος Χριστοδούλου και Θόδωρος Θεοδωρέλλος.
Το 1924 ιδρύεται στην Ελλάδα το Σωματείο Ελλήνων Καραγκιοζοπαικτών που αποτελείτο από 120 μέλη, μαθητές του Μίμαρου, του Ρούλια και του Μέμου.
Ιδρυτές του Σωματείου ήταν οι γνωστοί παλιοί καλλιτέχνες του θεάτρου σκιών, Σωτήρης Σπαθάρης και Αντώνης Παπούλιας ή Μόλλας.
Από τους πιο γνωστούς καραγκιοζοπαίκτες και μέλη του Σωματείου ήταν οι: Ανδρέας Αγιομαυρίτης, Γιάννης Μώρος, Μάρκος Ξανθάκης ή Ξάνθος, Κώστας Νταμαδάκης, Χρήστος Χαρίδημος, Παναγιώτης Μιχόπουλος, Γιάννης Παπούλιας, Σπύρος Κούζαρος, Βασίλης Αγαπητός, Ντίνος Θεοδωρόπουλος, Βασίλης Αγαπητός, Βασίλαρος, Γιάννης Πρεβεζάνος, Λευτέρης Κελαρινόπουλος, Μήτσος Μανωλόπουλος και πολλοί άλλοι που εμπλούτισαν τον ελληνικό Καραγκιόζη με έργα και φιγούρες.
Εκείνη την περίοδο και μέχρι το 1940 η τέχνη του Καραγκιόζη ήκμασε πολύ σε όλο τον ελληνικό χώρο. Η γερμανική κατοχή κατόπιν προκάλεσε την πρώτη κρίση του θεατρικού αυτού είδους, αλλά, παρ’όλα’αυτά δεν χάθηκε χάρη στον αγώνα των δημιουργών του.
Με την εισβολή του έγχρωμου κινηματογράφου ο Καραγκιόζης και η τέχνη του έτεινε να εκλείψει, ωστόσο η επίπονη και επίμονη προσπάθεια του αξιόλογου καλλιτέχνη Ευγένιου Σπαθάρη ξαναζωντάνεψε τον λαϊκό μας ήρωα.
Σήμερα, η θεατρική αυτή παράδοση συνεχίζεται με ενδιαφέρον από διάφορους παίκτες σε όλη την Ελλάδα και οι θεατές εξακολουθούν να την δέχονται με μεγάλη αγάπη και απέραντη νοσταλγία. Πρόκειται για μια κληρονομιά πολύτιμη που δεν πρέπει να χαθεί και αξίζει γιατί ο ήρωάς της είναι ο καθρέφτης της γνήσιας ελληνικής ψυχής.
Με πληροφορίες από Καραγκιόζης ο Πρόσφυγας, Αθανάσιου Φωτιάδου, εκδ. Gutenberg, 1977, zhtunteanagnostes, argolikivivliothiki.gr, karagkiozis.com, karagiozismuseu.gr, argolikeseidhseis.gr, argolikivivliothiki.gr
