Νέα στοιχεία στο φως για την ιστορία της Εκκλησίας της Κύπρου
11:52 - 06 Δεκεμβρίου 2016
Σημαντική συμβολή στην Ιστορία της Εκκλησίας Κύπρου, κατά τον 16ο μ. Χ. αιώνα, συνεχίζει να προσφέρει η ιστορικός-ερευνήτρια στο Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών Κύπρου, δρ. Νάσα Παταπίου, της οποίας πεδίο έρευνας αποτελεί η περίοδος της βενετικής κυριαρχίας στην Κύπρο.
Οι έρευνες της στα βενετικά αρχεία έφεραν στο φως τέσσερις άγνωστους μέχρι πρότινος επισκόπους της Επισκοπής Αμμοχώστου. Σύμφωνα με την μελέτη της, η οποία δημοσιεύτηκε στην Επετηρίδα των Ιστορικών Σπουδών, οι επίσκοποι αυτοί κατά χρονολογική σειρά είναι ο Αντώνιος Συγκλητικός, Χριστοφόρος Σμερλίνο, παπά- Λάζαρος Αμμοχωστιανός και Μακάριος Αρκολέοντας, ο οποίος είχε καταγωγή από την Κρήτη. Πριν την δημοσίευση της μελέτης ήταν γνωστός κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας μόνο ο επίσκοπος Ανδρέας, ο οποίος ανήλθε στον επισκοπικό θρόνο Αμμοχώστου το 1510.
Το 1544 είχε εκλεγεί επίσκοπος Αμμοχώστου ο Αντώνιος Συγκλητικός, από τη γνωστή κυπριακή οικογένεια των Συγκλητικών και ανηψιός του Ευγενίου Συγκλητικού, κόμη Rocca και κτήτορος του Αγίου Μάμαντος Μόρφου. Το 1556 αναφέρεται ότι είχε πεθάνει ο επίσκοπος Αμμοχώστου Χριστόφορος Σμερλίνος. Η εκλογή του Χριστόφορου Σμερλίνου ως επισκόπου Αμμοχώστου είχε προκαλέσει έριδα, όπως διαφαίνεται σε βενετικά έγγραφα, μεταξύ της Κοινότητας και του λαού της Λευκωσίας και μεταξύ της Κοινότητας και του λαού της Αμμοχώστου. Μετά το θάνατο του επισκόπου Σμερλίνου, νέος επίσκοπος Αμμοχώστου είχε εκλεγεί ο παπά-Λάζαρος ο Αμμοχωστιανός.
Ο τελευταίος επί Βενετοκρατίας επίσκοπος Αμμοχώστου ήταν ο Κρητικός Μακάριος Αρκολέοντας. Η εκλογή του είχε επικυρωθεί την 1η Φεβρουαρίου 1571, όταν οι Οθωμανοί είχαν ήδη αρχίσει να πολιορκούν την πόλη. Μετά την παράδοση της Αμμοχώστου ο Μακάριος Αρκολέοντας είχε αναγνωριστεί ως επίσκοπος Αμμοχώστου και από τους Οθωμανούς.
Σημαντικά και νέα στοιχεία έχουν έρθει στο φως επίσης για τέσσερις επισκόπους επί Βενετοκρατίας Λευκάρων- Λεμεσού. Ο επίσκοπος Λεμεσού ή Αμαθούντος, μετά την καθυπόταξη της ορθόδοξης Εκκλησίας στη Λατινική και τη μείωση των επισκοπών από δεκατέσσερις σε τέσσερις, είχε ως έδρα τα Λεύκαρα γι' αυτό και συνήθως απαντά στις πηγές ως επίσκοπος Λευκάρων. Οι επίσκοποι αυτοί ήταν οι: Πέτρος Γονέμης, Ιωάννης Σμερλίνος, Στέφανος Φλαγγής και Ιωάννης de Sur. Ίσως πιο σημαντικός να ήταν ο Πέτρος Γονέμης από τη σπουδαία κυπριακή οικογένεια της οποίας αρκετά μέλη διέπρεψαν στη Βενετία, μετά την πτώση της Κύπρου στους Οθωμανούς. Από την ίδια οικογένεια κατάγεται εξάλλου και η μητέρα του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια. Αξίζει να γίνει, επίσης, μνεία για τον Στέφανο Φλαγγή αφού από την ίδια οικογένεια κατάγεται και ο μεγάλος ευεργέτης του έθνους Θωμάς Φλαγγίνης, που ίδρυσε σχολή στη Βενετία για να μαθαίνει γράμματα το υπόδουλον γένος.
Επίσης, έγιναν γνωστοί τέσσερις επίσκοποι Σολέας ή Λευκωσίας, οι οποίοι ουσιαστικά είχαν τη θέση αρχιεπισκόπου. Πρόκειται για τον Θεοφάνιο ή Επιφάνιο, όπως αναφέρεται σε κάποιες πηγές, ο οποίος εγκατέλειψε τον επισκοπικό θώκο και πήγε και μόνασε στη μονή του Μέσα Ποταμού, για τον επίσκοπο Νεόφυτο Λογαρά, που είναι γνωστός και από άλλες πηγές, γιατί είχε έρθει σε σύγκρουση με τον Λατίνο αρχιεπίσκοπο Λευκωσίας και τέλος τον Συμεών, που έπεσε στην πολιορκία της Λευκωσίας το 1570. Στην Επετηρίδα της Ιεράς Μονής Κύκκου(2016) η δρ Νάσα Παταπίου έχει δημοσιεύσει έγγραφα σχετικά με την εκλογή του Συμεών, ηγουμένου Κύκκου, ως επισκόπου Σολέας. Νέα στοιχεία έχουν δημοσιευθεί επίσης από την ίδια στα Πρακτικά του Ι΄Διεθνούς Πανιόνιου Συνεδρίου για τον ορθόδοξο επίσκοπο Πάφου Κωνσταντίνο Φλαγγή, που έπεσε και αυτός το 1570 στην πολιορκία της Λευκωσίας.
'Αγνωστα μέχρι πρότινος στοιχεία δημοσιεύθηκαν από την ίδια ερευνήτρια εκλαϊκευμένα ή σε επιστημονικά περιοδικά για το ναό της Παναγίας της Καλαβασού (16ος αι.), για το ναό της Παναγίας της Καλακατιώτισσας στην περιοχή Χρυσοχούς, για τη μονή του Αγίου Γεωργίου του Εμφορίτη στην Πάφο, για τη μονή της Παναγίας της Αχειροποιήτου στον Καραβά, για την εκκλησία και τον κτήτορα του Αγίου Μάμαντος Μόρφου, για τον ναό του Αγίου Λαζάρου Λάρνακος και την επισκευή του το 1559 από τους Βενετούς, για τη μονή του Αγίου Μάμαντος Λεύκας, για τη μονή του Αγίου Μακαρίου κ. ά.
Επίσης η δρ. Παταπίου δημοσίευσε άγνωστα στοιχεία για τις ορθόδοξες μονές της μεσαιωνικής Λευκωσίας, όπως της Παναγίας των Ανδρείων, της Παναγίας της Οδηγήτριας (Μπετεστάν), της Παναγίας της Παλλουριώτισσας, της Μονής των Αγίων Πάντων, της Φανερωμένης, του Αγίου Μάμαντος των Περβολιών και της Μεγάλης Γυναικείας μονής αφιερωμένης στην Θεοτόκο. Την μονή αυτή η κ. Παταπίου την ταύτισε με τον σημερινό ναό της Παναγίας της Χρυσαλινιώτισσας, εντός των βενετικών τειχών της Λευκωσίας, σε περιοχή που είναι υπό τον έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας.(Σ.Σ: Μέρος των βενετικών τειχών βρίσκεται στο κατεχόμενο τμήμα της Λευκωσίας).
Αξιόλογα είναι και τα στοιχεία, που έφερε στο φως η δρ. Παταπίου, για δύο μεγάλους Κύπριους ζωγράφους, οι δημιούργησαν κατά τον 16ο και αρχές του 17ου αιώνα και άφησαν έργο ο ένας στη Βενετία και ο άλλος στην Αλβανία. Πρόκειται για τον Ιωάννη τον Κύπριο, ο οποίος ζωγράφισε αριθμό παραστάσεων σε διάφορα σημεία του ναού του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων στη Βενετία, όπως τον μεγάλο κεντρικό τρούλο του ναού κ. ά. Στην Αλβανία εργάστηκε και άφησε έργο, όπως, φορητές εικόνες, βημόθυρα και τοιχογραφίες, ο Ονούφριος ο Κύπριος, του οποίου την ταυτότητα και στοιχεία βιογραφίας αποκάλυψε η ίδια ερευνήτρια.
Επίσης, η ερευνήτρια αποκρυπτογράφησε στοιχεία για επιτύμβιες πλάκες, έδωσε στοιχεία για δωρητές και οικόσημα, που απαντούν σε εικόνες ή σε εκκλησίες.
ΑΠΕ-ΜΠΕ
