Νικόλας και Λάκης Τοφαρίδης: Δυο σαν ένα

 Της Δώρας Πάμπουλου
Φωτογραφίες Jo Michaelides
Styling Σοφία Χαραλάμπους
Ρούχα από προσωπική συλλογή
 
Τους συνάντησα για πρώτη φορά, κι όμως ήταν σαν να τους ήξερα χρόνια. Ο καφές ήταν ήδη έτοιμος και η μυρωδιά του ζέστανε ακόμα περισσότερο την ατμόσφαιρα. Καθίσαμε στη βεράντα. Ο πατέρας και ιδρυτής της εταιρείας Τofarco, Λάκης Τοφαρίδης, κάθισε φυλάγοντας τη θέση δίπλα του για τον γιο του, Νικόλα. Όπως έκανε πάντα δηλαδή. Ο Νικόλας Τοφαρίδης δεν άργησε να έρθει στην παρέα μας. Απλοί, πρόσχαροι και αληθινοί, μίλησαν για όλα. Τη σχέση τους, την καθημερινότητά τους, την επιχείρηση και τη συνύπαρξή τους στα επαγγελματικά.
 
Πολλές φορές ακούμε να χαρακτηρίζουν τη σχέση πατέρα - γιου ως δύσκολη. Εσείς όμως διατηρείτε μια άριστη σχέση. Τι είναι αυτό που σας κρατά ενωμένους;
Λ.Τ.: Δεν θα πω ψέματα. Όντως είναι δύσκολη η σχέση πατέρα - γιου. Ειδικότερα όταν βρίσκονται στον ίδιο χώρο εργασίας. Όμως, ναι, έχουμε μια άριστη σχέση που βασίζεται σε έναν άρρηκτο δεσμό. Τίποτα δεν μπορεί να διαταράξει το γεγονός ότι είμαστε απόλυτα συνδεδεμένοι μεταξύ μας. Αυτό το πράγμα είναι υπεράνω όλων στη φιλοσοφία τη δική μου. Είναι πολύ πιο σημαντικό το ενοποιητικό στοιχείο της οικογένειας από τις μικροδιαφορετικές αντιμετωπίσεις καταστάσεων. Μπορεί να βρεθούμε σε διαμάχη για ένα θέμα της δουλειάς, αλλά δεν έχει καμία σημασία, είναι κάτι προσωρινό, γυρίζουμε σελίδα και πάμε παρακάτω.
Ν.Τ.: Και η δική μου η φιλοσοφία είναι η ίδια. Η σχέση πατέρα - γιου όντως δεν είναι εύκολη, ιδιαίτερα όταν εργάζονται στην ίδια επιχείρηση. Πρέπει να βάζουν και οι δύο νερό στο κρασί τους. Αν δεν βάζουν και οι δύο νερό στο κρασί τους, δεν υπάρχει περίπτωση σύμπνοιας. Εμείς είμαστε και οι δύο πολύ τυχεροί, γιατί εγώ δεν έχω αδέρφια και ο μπαμπάς μου δεν είχε επιλογές. It’s as simple as that. Άρα ή θα το κάναμε να δουλέψει ή δεν θα δούλευε καθόλου.
Κύριε Τοφαρίδη, θα λέγατε ποτέ ότι η επιχειρηματικότητα είναι κληρονομική;
Λ.Τ.: Όχι. Η επιχειρηματικότητα δεν είναι κληρονομική. Εάν ο κληρονόμος δεν είναι ικανός, τότε δεν πιστεύω ότι σε μια οικογενειακή επιχείρηση πρέπει να ακολουθήσει. Στην περίπτωσή μου, εγώ ήμουν πολύ τυχερός, ο Νικόλας ήταν και ικανός και εργασιομανής. Ανέλαβε την επιχείρηση σε ιδιαίτερα δύσκολους καιρούς και αντεπεξέρχεται καλύτερα από ό,τι θα μπορούσα να αντεπεξέλθω εγώ.
Εσείς, κύριε Νικόλα, αισθανθήκατε ότι σας προέτρεψε ο πατέρας σας να ακολουθήσετε τα βήματά του ή είναι κάτι που ήρθε φυσικά;
Ν.Τ.: Είναι δύσκολο το ερώτημα που μου θέτεις. Δηλαδή, όταν έχεις έναν πατέρα ο οποίος έρχεται σπίτι και τον ακούνε τα παιδιά του να παραπονιέται για τη δουλειά, να κακολογεί το αφεντικό του, τις συνθήκες εργασίας, σίγουρα είναι αποτρεπτικό για ένα παιδί και σίγουρα δεν θα τον ακολουθήσει. Εγώ έβλεπα τον πατέρα μου να δημιουργεί μια εταιρεία, να προσπαθεί, να επιλέγει τους συνεργάτες του… Τώρα, δεν μπορώ να πάρω μια στιγμή ή μια εμπειρία και να πω ότι αυτό με έπεισε. Είναι μια απόφαση που προέκυψε από ένα συνονθύλευμα εμπειριών.
Πώς αισθανθήκατε όταν αντιληφθήκατε ότι ο γιος σας θα ακολουθήσει τελικά τα βήματά σας;
 Λ.Τ.: Νομίζω ότι κατά βάθος το ένιωθα και το ήξερα από την αρχή. Πιστεύω ότι, χτίζοντας την εταιρεία, ασυναίσθητα άφηνα πάντα χώρο για να έρθει ο Νικόλας να πάρει τη σκυτάλη. Ο Νικόλας μεγάλωσε στις οικοδομές, μεγάλωσε στην επιχείρηση, ήξερε την επιχείρηση. Ήξερα από την άλλη ότι ο γιος μου ενδιαφερόταν για την πολιτική, για τα κοινά, και η θέση μου ήταν ότι μπορείς να είσαι πολύ πιο πετυχημένος ως πολιτικός και ως ασχολούμενος με τα κοινά, εάν έχεις πρώτα πίσω σου μια πετυχημένη επιχείρηση, και πιστεύω ότι αυτό είναι κάτι το οποίο ο Νικόλας έχει πετύχει.
Πώς έχουν διανεμηθεί οι ρόλοι, ώστε να συνυπάρχετε επαγγελματικά όσο πιο αρμονικά γίνεται;
 Λ.Τ.: Ο πιο δύσκολος ρόλος, θα έλεγα εγώ, ανήκει στον πατέρα, που πρέπει σε κάποιο στάδιο να αρχίσει να μειώνει τις δικές του παρεμβάσεις για να δοθεί η ευκαιρία στον γιο του, που είναι στην ουσία η νέα γενιά. Υπάρχει μια γκρίζα περίοδος που είναι δύσκολη. Αυτή την περίοδο ξεκινά η ανάμειξη και των δύο στις αποφάσεις. Ο κληρονόμος που μπαίνει σε μια επιχείρηση έχει μια προσωπικότητα, και αυτή την προσωπικότητα δεν μπορείς να την καταπιέσεις. Αν καταφέρεις να την καταπιέσεις, τότε σημαίνει απέτυχες. Αν εγώ γυρεύω ένα αντίγραφο του εαυτού μου, τότε σημαίνει ότι η συνταγή θα είναι αποτυχημένη. Ο Νικόλας έχει τη δική του προσωπικότητα, τον δικό του τρόπο σκέψης, δεν συμφωνούμε πάντα σε όλα, αλλά αυτό είναι λογικό, επειδή υπάρχει ανάμεσά μας και ένα χάσμα γενεών. Εισάγονται καινούργια πράγματα και οι δικές μου απόψεις ίσως να μην είναι τόσο εκσυγχρονισμένες, κυρίως σε τεχνολογικά θέματα, όπου σίγουρα υπάρχουν αλλαγές που εγώ μπορεί να μην ακολουθώ στον βαθμό που ακολουθούν οι νεότεροι. Έτσι ο καθένας αναλαμβάνει το δικό του κομμάτι.
Ν.Τ.: Η καθημερινή διαχείριση της εταιρείας πέρασε εδώ και χρόνια στα χέρια μου. Άρα η συνύπαρξη είναι περισσότερο εστιασμένη στην ανταλλαγή απόψεων, στην καθημερινή επαφή, στην καθοδήγηση σε πράγματα στα οποία η εμπειρία μετρά.
Πόσο εύκολη είναι τελικά η συνύπαρξη πατέρα και γιου σε μια επιχείρηση;
Λ.Τ.: Δεν είναι εύκολο. Η αλήθεια είναι ότι η συνύπαρξη είναι δύσκολη. Οι δυσκολίες υπάρχουν και σημασία έχει να επανέρχεσαι στην πραγματικότητα, που είναι ότι είμαστε και οι δύο εδώ, για το κοινό καλό, άρα θα βρούμε τον τρόπο να λύσουμε την όποια διαφωνία ή πρόβλημα. Πιστεύω πραγματικά ότι είναι πιο δύσκολο να παραδίδεις τα ηνία από το να τα παίρνεις. Εκείνος που τα παίρνει, ζει καθημερινά μια επιτυχία, ενώ για αυτόν που τα παραδίδει δεν είναι το ίδιο. Χωρίς να υποτιμώ το γεγονός ότι και εκείνος που αναλαμβάνει, είναι με τον κόπο του που τα αναλαμβάνει. Σημασία έχει η κατανόηση και ο σεβασμός, να θυμάται ο καθένας εκ των δύο ότι και ο άλλος προσπαθεί για το καλύτερο.
Ν.Τ.: Δεν είναι εύκολο να απαντήσω στην ερώτηση ποιο είναι το μυστικό της συνύπαρξης. Θα έλεγα ότι είναι η κατανόηση. Να μπορεί ο πατέρας να δεχτεί το γεγονός ότι κάποιος άλλος παίρνει τις αποφάσεις και ο συνεχιστής να κρατά στο πίσω μέρος του μυαλού του ότι «έχω και κάποιον άλλο που πρέπει να συμβουλευτώ πριν πάρω μια απόφαση».
Κύριε Νικόλα, αν δεν επιλέγατε να εμπλακείτε στην οικογενειακή επιχείρηση, τι θα ακολουθούσατε επαγγελματικά;
Ν.Τ.: Δεν ξέρω να σου απαντήσω…
Λ.Τ.: Λέει ψέματα! (γέλια) Ήθελε να γίνει δικηγόρος.
Ν.Τ.: Ναι. Η νομική είναι ένας κλάδος που μου αρέσει. Δεν μετανιώνω όμως καθόλου που δεν έγινα δικηγόρος, αν και είναι μια επιστήμη που μου αρέσει.
Η Tofarco μετρά 38 χρόνια ζωής. Ποια είναι τα δικά σας συστατικά της επιτυχίας για μια επιχείρηση;
Ν.Τ.: Οι εποχές που ζούμε δεν σου επιτρέπουν να μιλάς για επιτυχία.
Λ.Τ.: Δεν υπάρχει συνταγή επιτυχίας και πάντα θα κάνεις λάθη. Το μυστικό νομίζω είναι να κάνεις περισσότερες επιτυχίες παρά λάθη.
Η οικονομική κρίση, που άγγιξε στον μέγιστο βαθμό τον τομέα των ακινήτων, πώς σας έχει αλλάξει προσωπικά και πού βρίσκει την Tofarco σήμερα;
 Λ.Τ.: Αισθάνομαι βαριά πληγωμένος από τα γεγονότα. Η αδικία που αισθάνομαι είναι τεράστια και δεν μπορώ να μην την εκφράσω. Μετά από 38 χρόνια συνεπούς εργασίας, να έρχονται –όποιοι και να ήρθαν, δεν κάνω πολιτικές δηλώσεις– να σου παίρνουν τα λεφτά που δημιούργησες με πολύ σκληρή δουλειά, να σου απομειώνουν τα λεφτά σε ταμεία προνοίας και σαν επιστέγασμα να σου απομειώνουν και την αξία των προσωπικών σου περιουσιακών στοιχείων. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα που έγιναν στο νησί μας. Η πιο δύσκολη επαγγελματική στιγμή που έχω ζήσει ήταν όταν χρειάστηκε να απολύσω κόσμο, ενώ ήξερα ότι δεν θα μπορούσαν να βρουν αλλού δουλειά. Αυτό το πράγμα με βασάνισε. Θα τολμήσω να πω ότι πρόκειται ίσως για το δεύτερο μεγαλύτερο έγκλημα μετά την εισβολή. Αυτό είναι το αίσθημά μου σήμερα. Από την άλλη, ένας άνθρωπος που είναι κατά βάση αισιόδοξος, λέει ότι «τα καταφέραμε, τα χάσαμε, θα ξαναπροσπαθήσουμε». Αυτή είναι η ιδέα. Είμαστε των επάλξεων και θα προσπαθήσουμε όσο περισσότερο μπορούμε να αντεπεξέλθουμε.
Ν.Τ.: Η δική μου φιλοσοφία είναι λίγο διαφορετική. Αυτή η κρίση θα μας αφήσει όλους λαβωμένους. Το τι μένει αναπάντητο είναι το πώς θα αφήσει τον κλάδο μας μετά την ολοκλήρωσή της. Είναι μια ευκαιρία όμως να διαχωριστούν και οι επαγγελματίες από τους πειρατές και οι επαγγελματίες από τους τυχοδιώκτες και γενικά τα άγρια από τα ήμερα. Έχουν γίνει πολλά λάθη και από τους πολιτικούς και από τους επιχειρηματίες τους ίδιους. Δεν είναι ποτέ ένας ο φταίχτης. Η θέση μου είναι ότι θα περάσουμε αυτή την τρικυμία και θα βγούμε δυνατότεροι, τουλάχιστον εμπειρικά.
Κύριε Τοφαρίδη, ως επιχειρηματίας με αυξημένες επαγγελματικές υποχρεώσεις, νιώσατε ποτέ ότι έχετε στερηθεί κάποιες οικογενειακές στιγμές;
 Λ.Τ.: Σίγουρα, διότι οι ώρες που εργάζεσαι είναι ατέλειωτες. Απλά μεταφράζεις τον χρόνο που σου απομένει με την οικογένειά σου σε ποιοτικό. Τώρα, αν στερήθηκα πράγματα, ναι! Στο αρχικό στάδιο, στερήθηκα στιγμές από το μεγάλωμα του γιου μου.
Σε ποια σημεία θεωρείτε ότι μοιάζετε μεταξύ σας και σε τι διαφέρετε ως χαρακτήρες;
Λ.Τ.: (γέλια) Το μήλο πέφτει κάτω από τη μηλιά. Εγώ νιώθω ότι έχουμε πάρα πολλά κοινά στοιχεία στον χαρακτήρα μας. Είναι επίμονος, πεισματάρης, ισχυρογνώμων και vice versa. Ο Νικόλας όμως είναι πολύ πιο ευέλικτος και προσαρμόσιμος ως χαρακτήρας από ό,τι εγώ.
N.T.: Θεωρώ ότι με τον πατέρα μου μοιάζουμε σε αρκετά σημεία. Για παράδειγμα έχουμε και οι δύο την ίδια δίψα για δημιουργία, το επιχειρηματικό δαιμόνιο, την ανάγκη παραγωγής. Είναι επίσης στη φύση μου να με βασανίζει ένα πρόβλημα μέχρι να το επιλύσω και αυτό είναι κάτι που έχω λάβει από τον πατέρα μου. Θεωρώ ωστόσο ότι έχουμε και πολλές διαφορές. Βρίσκω τον πατέρα μου πολύ πιο κοινωνικό και πιο ευχάριστο ως χαρακτήρα.
Τι θαυμάζετε ο ένας στον άλλο;
Λ.Τ.: Εγώ θαυμάζω το γεγονός ότι αν ρίξεις τον Νικόλα στα βαθιά, θα βρει τον τρόπο να κολυμπήσει να βγει έξω! Του έχω πλήρη εμπιστοσύνη ότι μπορεί να βρει τον τρόπο να επιβιώσει υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Επίσης θαυμάζω το πόσο διπλωματικός είναι. Μπορεί να λέει το ίδιο πράγμα που λέω εγώ και να ακούγεται τόσο διαφορετικό!
N.T.: Εγώ σίγουρα αναγνωρίζω στον πατέρα μου ότι είναι πολύ έξυπνος και διορατικός.
Όπως κάθε πατέρας, έτσι κι εσείς, κύριε Τοφαρίδη, έχετε κάποιες προσδοκίες για τον Νικόλα. Έχει ανταποκριθεί στις προσδοκίες σας μέχρι σήμερα;
Λ.T.: Είμαι περήφανος για τον γιο μου. Δεν του το λέω συχνά, αλλά πραγματικά είμαι πολύ περήφανος για τον τρόπο που αντιμετωπίζει καταστάσεις. Είναι μια πολύ δύσκολη περίοδος, στην οποία διεξάγεται ένας άνισος αγώνας, και ο τρόπος που αντιμετωπίζει τα πράγματα με κάνει ιδιαίτερα περήφανο.